English
version of this blog follows the Marathi version below.
नमस्कार मित्र/मैत्रिणींनो.
सर्वप्रथम तुम्हा सर्वांना दिवाळीच्या आणि आजच्या भाऊबीजेच्या हार्दिक शुभेच्छा. यंदाची तुमची दिवाळी छान जात असेल अशी आशा करतो.
माझ्या ब्लॉगचे Home Page आहे: https://dhananjayrsapre.blogspot.com/
आपण जरूर भेट द्या. आवडले तर Follow/Like/Forward करा ही नम्र विनंती. धन्यवाद.
कुठलेही काम चालू केले की त्यात १० वर्षे हा महत्वाचा
आणि मोठा टप्पा असतो. या टप्प्यावर तुम्हाला मागे वळून पाहता येते आणि एक प्रकारे
आपल्याच कामाचे सिंहावलोकन करता येते. हेच आजच्या ब्लॉगचे प्रयोजन. आजचा हा ५५वा
ब्लॉग. आपल्या सर्वांच्या सहकार्याने आणि प्रोत्साहनाने मी इथपर्यंत पोहोचू शकलो
त्याबद्दल सर्वांना मनापासून धन्यवाद.
मी कधी लिहायला सुरुवात केली हे आता नक्की आठवत नाही. आयुष्यात कधी माझ्या हातून काही लिखाण होईल असे शाळा-कॉलेजात असताना कोणी सांगितले असते तरी त्यावर मी स्वतःच विश्वास ठेवला नसता. ७वी पर्यंत मराठी माध्यमातून आणि त्यानंतर सेमी-इंग्रजी माध्यमातून शिकल्यानंतरही मराठी भाषा ही आयुष्यात कायमच Higher राहिली, पण इंग्रजी मात्र आजही Lower च राहिलेली आहे. त्या काळात मराठी वाचनही खूप झाले. शाळेतील मराठीचे शिक्षक, मराठी साहित्य, मॅजेस्टिक गप्पा आणि वसंत व्याख्यानमाला यांसारखी मराठी विचारपीठे, मराठी नाटके, चित्रपट आणि संगीत यांनी माझे आयुष्य समृद्ध केले.
पहिला ब्लॉग प्रदर्शित केला तो होता "विवेकवादी आणि परिवर्तनवादी कार्यकर्त्यांना अनावृत्त पत्र"
सामाजिक विषयांवर लिहीत असताना माझा रोख कायम समाजातील लोकांवर राहिलेला आहे.
कारण फक्त व्यवस्था आणि राजकारणी यांना
शिव्या देऊन परिस्थितीत बदल होत नसतो असे मला वाटते. शिवाय संघाच्या संस्कारांनी मला हे शिकवले आहे की ज्या बदलाची आपण अपेक्षा
करतो तो बदल प्रत्येकाने स्वतःपासून सुरु केला पाहिजे. या भावनेतून "आपण सगळेच काचेच्या
घरातील सहवासी?", "तुम्हाला हेच हवे आहे काय?", "बाप्पांच्या आगमनाच्या
निमित्ताने", "पुलवामा : क्रियाशील
अतिरेकी, निष्क्रिय समाज!!"
आणि "अप्रूपाचे अप्रूप"
हे लेख
लिहिले.
आयुष्याच्या विविध
टप्प्यांवर काही सामाजिक कार्यकर्त्यांशी परिचय झाला, त्यांचे काम, त्यांची
तळमळ जवळून बघण्याचे भाग्य लाभले. आजूबाजूला इतकी विपरीत परिस्थिती असतानाही हे
कार्यकर्ते कुठली प्रेरणा घेऊन अविरतपणे समाजासाठी काम करतात हे मला कायम पडलेले
एक कोडे आहे. त्यांची भेट, त्यांच्याशी झालेला/होणारा संवाद हे मला कायम प्रेरणा
देतात. भोवतालच्या नकारात्मक वातावरणात एका दृढ निश्चयाने ठराविक विषय/उद्दिष्ट
घेऊन अविरत सकारात्मक काम करणाऱ्या, आणि
तरीही अंधारात राहणाऱ्या या कार्य-दीपांची ओळख माझ्या मित्र-परिवाराला व्हावी या
उद्देशाने मी "वसुंधरेवरील तारे" ही मालिका सुरु केली. आजपर्यंत फक्त २ ताऱ्यांची ओळख
करून देऊ शकलो - वसुंधरेवरील तारे -
मिलिंद प्रभाकर सबनीस (वंदे मातरम
चे अभ्यासक) आणि वसुंधरेवरील तारे - डॉ.
प्रभाकर चिंतामण जोशी (भोर
तालुक्यातील रावडी गावात १९८३ सालापासून अविश्रांत मेहनत घेऊन शाळा सुरु करणारे
डॉक्टर). भविष्यात अजूनही काही जणांवर लिहिण्याचा मानस आहे.
माझे बाबा हे माझे आदर्श
होते, आहेत आणि राहतील. सुरुवातीला म्हटल्याप्रमाणे त्यांचे
संपूर्ण आयुष्य हे कष्टाचे आणि अतिशय तळमळीने केलेल्या सामाजिक कामांचे होते.
जानेवारी २०१७ मध्ये ते गेल्यानंतर मला त्यांच्यावर लिहावेसे वाटले. सप्टेंबर २०१७
मध्ये मी त्यांच्यावर "बाबा...." हा प्रदीर्घ लेख लिहिला. माझ्याही नकळत त्यांचा
संपूर्ण जीवनपट मला माहिती होता हे मला लेख लिहून झाल्यावर लक्षात आले! आजपर्यंतचा
माझा हा सर्वाधिक लोकप्रिय (१७३९ views) ब्लॉग
ठरला यात नवल नाही!! 😊
जानेवारी २०२२ मध्ये मला लिखाणाची एक अनोखी संधी मिळाली. पुण्यातील भारतीय विचार साधना प्रकाशनाने भारताच्या स्वातंत्र्याच्या अमृतमहोत्सवानिमित्त "स्वराज्य @७५" या उपक्रमाअंतर्गत "मराठी रंगभूमी कलाकारांचे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील योगदान" या विषयावर लिहिण्याची संधी मला दिली. तो एक वेगळा पण छान अनुभव होता.
सामाजिक विषयांवर फक्त
गंभीर स्वरूपाचेच नाही तर उपरोधिक लिहूनही विषय पोहोचवता येतो असे वाटल्याने २ लेख
त्या स्वरूपाचे लिहिले - "मोदीजी, तुम्हारा चुक्याच!" आणि "माझे सविनय कायदेभंगाचे
प्रयोग". यातील पहिल्या लेखाला ३३८ views मिळाले!
जसे सामाजिक विषय मला जवळचे आहेत तसेच संगीत, विशेषतः चित्रपट संगीत, गायक, संगीतकार हेही माझे आवडीचे विषय आहेत. गाण्याची आवड मला लहानपणापासूनच होती, हे गुण माझ्यात माझ्या आईमुळे आले. आईलाही गाण्याची आणि गाणी म्हणण्याची अतिशय आवड आहे. सुरुवातीला म्हणजे १९८०च्या दशकात मीही इतरांसारखा विविध भारती ऐकायचो. सवाई गंधर्व महोत्सवाला दर वर्षी हजेरी लावायचो, पण शास्त्रीय संगीत मला फार कळले नाही व भावलेही नाही, आजही ते कळत नाही. साधारण १९८५-८६ साली शिरीष कणेकर यांची "गाये चला जा" आणि "यादों की बारात" ही दोन पुस्तके वाचली व रेडिओवर ऐकू येतात त्यापेक्षाही वेगळी, चांगली गाणी आहेत हे कळले.
मग ही जुनी गाणी (म्हणजे १९४०-७० च्या काळातील) जिथून मिळतील तिथून जमवण्याचा, ती ऐकण्याचा छंदच लागला. रेडिओवर सतत ऐकू येणारे लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल, R. D. बर्मन, S. D. बर्मन, मदनमोहन, कल्याणजी-आनंदजी, बप्पी लाहिरी, नौशाद, ओ. पी. नय्यर, सी. रामचंद्र यांच्याशिवायही अनेक गुणी संगीतकार आणि त्यांच्या गाण्यांची ओळख कणेकरांच्या पुस्तकातून झाली. याशिवाय माधव मोहोळकर यांचे "गीतयात्री" हे पुस्तक, राजू भारतन यांची पुस्तके आणि इसाक मुजावर यांचे लेख वाचून हिंदी चित्रपटसृष्टीविषयी अधिक माहिती झाली.
इंटरनेटवरही अनेक लोकांनी चित्रपट आणि चित्रपट संगीत या विषयावर प्रचंड काम करून ठेवले याची अभ्यास करताना जाणीव झाली. उदा. https://www.hindilyrics4u.com/ या संकेतस्थळावर हिंदी गाण्यांची प्रचंड यादीच आहे, आणि ती यादी संगीतकार, गीतकार, चित्रपट, गायक अशा विविध वर्गवारीनुसार तुम्ही शोधू शकता, तर Songs of Yore - Old Hindi film songs या संकेतस्थळावर १९३०-१९६० या काळातील चित्रपट आणि संगीतावर अनेक लोकांनी अतिशय माहितीपूर्ण आणि अभ्यासपूर्ण लेखन करून ठेवले आहे. याशिवायही अनेक चांगली संकेतस्थळे आहेत. मला ब्लॉग्स लिहिताना या सर्व संकेतस्थळांचा खूप उपयोग होतो याबद्दल मी त्यांचा ऋणी आहे.
सध्या रेडिओ आणि TV Channels वर लागणारी धांगडधिंग्याची गाणी आणि सुमार चित्रपट बघून वाटले की का नाही जुन्या काळातील चांगले चित्रपट किंवा गाणी एकही चॅनेल लावू शकत? १९८० नंतर जन्मलेल्या पिढीला १९४० ते १९६५ या हिंदी चित्रपटांच्या सुवर्णकाळाची ओळख करून दिली नाही तर त्यांना कळणार कसे की चांगले चित्रपट, चांगले संगीत हे काय आहे?
या भावनेतून त्या अद्भुत काळाची, त्यातील संगीतकारांची आणि त्यांच्या गाण्यांची ओळख नव्या पिढीला व्हावी या उद्देशाने मी "अनमोल रतन" ही एक भाग-एक गीत या संकल्पनेवर आधारलेली मालिका चालू केली. आजपर्यंत "अनमोल रतन" च्या १६ भागातून १६ उत्कृष्ट गाण्यांची ओळख करून दिली. त्या त्या गाण्यामागची पार्श्वभूमी, संगीतरचनेचे आणि गायनाचे वैशिष्ट्य इ. पैलूंवर प्रत्येक भागातून थोडासा प्रकाश पाडत असतो. प्रत्येक गाण्याचे काही ना काही वैशिष्ट्य होते. उदा. लता आणि किशोर कुमार यांचे पहिले द्वंद्वगीत, उस्ताद अल्लारखाँ (उस्ताद ज़ाकिर हुसैन यांचे पिताजी) यांनी संगीतबद्ध केलेले एक गीत, लताजींनी गायलेले एक सुमधुर बंगाली गाणं, इ.
चित्रपट संगीत या विषयावर लिहीत असताना माझा भर हा कायम अप्रसिद्ध, अंधारात राहिलेल्या संगीतकारांवर असतो. कारण सचिनदेव बर्मन, लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल, R. D. बर्मन, मदनमोहन यांच्याबद्दल अनेक जणांनी अनेक वेळा लिहिलेले आहे, त्यामुळे मी वेगळे काय लिहिणार? पण यांचेच समकालीन अनेक संगीतकार होते जे यांच्याइतकेच किंबहुना काकणभर सरसच होते, पण तरीही आज त्यांची नावे व गाणी फारशी ऐकू येत नाहीत. त्यामुळे मी अशाच कलाकारांवर लिहायचे ठरवले आहे.
या कारणास्तव "अनमोल रतन" या मालिकेतून मी संगीतकार विनोद, जयदेव, जमाल सेन आणि पं. रविशंकर यांची कारकीर्द व त्यांनी
संगीतबद्ध केलेली सुमधुर गाणी सादर केली.
तसेच विस्मृतीत गेलेल्या/माहिती नसलेल्या अनेक संगीतकारांवर आवर्जून लिहिले. उदा. ज्यांनी हिंदी चित्रपटात पार्श्वसंगीत आणले असे रायचंद (R. C.) बोराल, ज्यांनी हिंदी चित्रपटसंगीताची पंजाबी शैलीचे संगीत देऊन बदलून टाकली असे मास्टर गुलाम हैदर, "लाहोर", "बाजार" सारख्या चित्रपटातून अप्रतिम संगीत देणारे श्यामसुंदर, हिंदी चित्रसृष्टीतील पहिली संगीतकार जोडी हुस्नलाल-भगतराम आणि हिंदी व बंगाली दोन्ही भाषांमधील चित्रपटातून स्वतंत्र प्रतिभेचे संगीत देणारे संगीतकार हेमंतकुमार.
याचबरोबर मी सुलोचना चव्हाण (पूर्वाश्रमीच्या कदम) आणि मन्ना डे यांच्यावरही दोन लेख लिहिले, पण ते माझ्या स्वभावाप्रमाणे त्यांच्या लोकांना माहित नसलेल्या पैलूंवर. उदा. सुलोचना चव्हाण यांची हिंदी चित्रपटगीते आणि मन्ना डे यांची संगीतकार म्हणून कारकीर्द.
काही मित्र-मैत्रिणींच्या आग्रहावरून २ अभिनेत्रींवर स्वतंत्र भाग लिहिले -
वहिदा रेहमान यांच्यावर "हमारी वहिदा"
(६९१ views) आणि स्व. मीनाकुमारी यांच्यावर "एक थी मीनाकुमारी..." (१८० views). दोनही भागातून या तारकांची काही सर्वोत्कृष्ट गाणीही सादर केली. दोन्ही लेखांना चांगला
प्रतिसाद मिळाला.
माझे सर्वाधिक आवडते दोन संगीतकार म्हणजे सज्जाद हुसैन आणि अनिल विश्वास.
यापैकी सज्जादना त्यांच्या माहीम, मुंबई येथील
घरी प्रत्यक्ष भेटण्याचे भाग्य मला मार्च १९९५ मध्ये लाभले, त्यावर मी "Sajjad Hussain - The Inimitable Maestro - Part 2"
या
ब्लॉगमध्ये अतिशय विस्ताराने लिहिले. हा ब्लॉग लिहिताना मला स्वतःला
पुनःप्रत्ययाचा आनंद मिळाला.
यावरच आणखीन एक उपाय म्हणून एक वेगळा लेखन-प्रकार (Genre) मी डिसेंबर २०२२ पासून सुरु केला. छोटी-छोटी Quotations, ज्याला मी मराठीत "सुवचने" असे नाव दिले. धकाधकीच्या जीवनाने रंजल्यागांजल्या चेहऱ्यांवर थोडेसे हसू आणावे हाही उद्देश "सुवचने" चालू करण्यामागे होता. साधारणतः दर शनिवारी एक सुवचन पाठवायचे धोरण ठेवले, त्याशिवाय काही खास दिवशी प्रसंगानुरूप सुवचनेही लिहिली. आत्तापर्यंत एकूण ६१ सुवचने लिहून झाली आहेत. किमान १०० सुवचने लिहायची इच्छा आहे. पण ब्लॉग्स मोठे असतात म्हणून वाचत नाही अशी तक्रार करणारे चार ओळींची सुवचनेही वाचत नाहीत अथवा फॉरवर्ड करत नाहीत असा अनुभव आहे.
मी काही फार मोठा, अभ्यासू, विद्वान किंवा सिद्धहस्त लेखक नाही, तसेच माझ्या लेखन मर्यादांची मला जाणीव आहे. ग. दि. माडगूळकर, पु. ल. देशपांडे, व. पु. काळे, रत्नाकर मतकरी, वि. स. खांडेकर, रणजित देसाई, शंकर पाटील, व्यंकटेश माडगूळकर, द. मा. मिरासदार, मंगेश पाडगावकर, विंदा करंदीकर, मर्ढेकर यांच्या १% प्रतिभा सुद्धा माझ्याकडे नाही. गो.नी. दांडेकर, अनिल अवचट, आनंद यादव, गिरीश प्रभुणे, अच्युत गोडबोले, दुर्गा भागवत, शांता शेळके, इ. सारखा जीवनाचा वैविध्यपूर्ण आणि विस्तृत अनुभवही माझ्याकडे नाही. हे सर्व मान्य करूनही माझ्या विचारांशी प्रामाणिक राहून आणि तद्वत वागून माझे विचार आणि जे काही चांगले आहे - मग ते सामाजिक असो अथवा संगीत - ते समाजापर्यंत पोचवण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न मी माझ्या लेखनातून करत असतो.
माझे लेखन मी Facebook आणि WhatsApp च्या माध्यमातून जवळपास २००-२५० लोकांना पाठवत असतो. काही निवडक मित्र-मैत्रिणी आणि नातेवाईक हे बहुतेक वेळा छान प्रतिसाद देतात, त्यांचा मी मनापासून आभारी आहे.😊 पण हे वगळता एकूणच माझ्या सर्वच उपक्रमांना मिळणारा प्रतिसाद अत्यल्प आहे, तो खचितच उत्साहवर्धक नाही. आपल्याच एका मित्राने स्वतः लिहिलेले वाचावे, प्रतिक्रिया द्यावी किंवा कमीतकमी like/forward करावे असे या २००-२५० पैकी कित्येकांना वाटत नाही!? ४ ओळींच्या ६१ सुवचनांमधले एकही सुवचन आजपर्यंत "Forwarded Many Times" झालेले नाही याचे मला राहून राहून आश्चर्य आणि दुःख वाटते. माझे सर्वच लिखाण उत्कृष्ट असते असा माझा दावा नाही. पण इतकेही टुकार मी खचितच लिहीत नाही; तरीही असे का होते हे कोडे मला पडले आहे. नक्कीच माझंच काहीतरी चुकत असेल असे वाटते, त्याशिवाय लोकांना माझे ब्लॉग्स वाचावेत व फॉरवर्ड करावेत असे वाटत नाही.
इथे मला साहिर लुधियानवी यांनी लिहिलेल्या एका गीतातील ओळी आठवतात:
तरीही जोपर्यंत नवनवीन
सुचत राहील तोपर्यंत मी लिहीत राहणार आहे. कारण समाजात वाईट गोष्टी पटकन रुजतात, चांगल्या गोष्टी रुजायला वेळ लागतो यावर माझा विश्वास
आहे. "वो सुबह कभी तो आयेगी" ही आशा आहे, आणि
आशेवरच माणूस जगत असतो हे सत्य आहे.
भविष्यात ब्लॉगच्या बाबतीत
अजून काही नवीन प्रयोग करण्याचे डोक्यात आहे. कदाचित ते तुम्हाला आवडतील. बऱ्याच गुणी पण विस्मृतीत गेलेल्या संगीतकारांवर लिहायचे आहे. काही गायकांवरही लिहायचे आहे. बघू या
कसे जमते ते.
आपले प्रेम/आपुलकी आहेच, ती वाढावी ही अपेक्षा. धन्यवाद. 🙏🙏
=================================================
Namaskar friends,
To begin with, I wish you all a very Shubh, Healthy, Peaceful and Prosperous Diwali. Hope you had a great time.
Exactly 10 years back on this auspicious Bhaibeej day of Diwali, I had started my own blog viz. "Saprem Bhet". I have written 54 blogs so far on various social issues, Hindi film music from the period 1940-1970, Music Composers and few actors. Apart from the Blog, I have also written Satires, small articles and 2-4 line quotations (what I call as सुवचन) on my Facebook wall and WhatsApp.
My Blog's home page : https://dhananjayrsapre.blogspot.com/
Please do visit my blog. If you like it, please Follow/Like/Forward it. Thanks.
10 years is an important milestone in any journey be it professional or personal, as it gives you an opportunity to look back and introspect about your own performance. Today's 55th blog is only for this purpose. I could reach this milestone because of your love, affection and support. I acknowledge and thank you for the same. 🙏🙏
I got to know some social workers at different stages of my life, had the privilege of seeing their work and their passion up close. One of the puzzles I've always had is what inspiration these activists take and work tirelessly for the community despite so many adversities around them. Meetings and interactions with them always inspired me. I then decided to start a series "वसुंधरेवरील तारे" to introduce few such dedicated social workers to my circle of friends and relatives. So far, I have managed to write about only 2 of them, but it's in Marathi only.
My father was, is and will always be my role model. As mentioned at the outset, his entire life has been one of hard work and passionate social work. After he died in January 2017, I wanted to write about him. In September 2017, I wrote a long obituary on him viz. "बाबा....".This is again in Marathi only since I could not express my feelings about my father better in any other language. While writing this article, I realized that unknowingly I had come to know his entire life journey! No wonder this was my most popular (1739 views) blog to date!!
Like social issues, the music, especially film music, singers, musicians, is also my favorite subject. I used to like singing since my childhood. I have inherited this quality from my mother who herself was fond of music. In the early 1980s, I too used to listen to Vividh Bharati. I used to attend the Sawai Gandharva Festival every year, but I did not understand and like classical music very much. Even today I hardly understand it. But in 1985-86, I read 2 books by Shirish Kanekar, "Gaye Chala Ja" and "Yaadon Ki Baaraat", and realized that there are better songs than what you hear on the radio.
I started collecting and listening to these old songs (i.e. from the 1940s and 1970s) from wherever they could be found. On Radio, one could always hear songs of Laxmikant-Pyarelal, R. D. Burman, S. D. Burman, Madanmohan, Kalyanji-Anandji, Bappi Lahiri, Naushad, O.P. , Nayyar, C. Ramchandra, etc. However, through Kanekar's books I realized that there are many other talented musicians. Apart from this, reading Madhav Moholkar's book "Geetyatri", Raju Bharatan's books and Isaak Mujawar's articles gave lot of information about the Hindi film industry.
Even on the internet, I realized that a lot of people have done some great work on the subject of film and film music. E.g. "https://www.hindilyrics4u.com/" website has a huge list of Hindi songs, and you can search songs based on composer, lyricist, film, singer, etc. Another good website is "Songs of Yore - Old Hindi Film Songs" has very informative and scholarly articles on film and music of the period 1930-1960. Apart from this, there are many good websites which provide quality content on this subject.
When one listens to today's Radio and TV channels, one finds that there is no channel which airs great films and music from the golden era of Hindi cinema i.e. 1940-1965. In such a case, how will the generation born after 1980 will come to know about that era?
For this reason, I felt the need to introduce my friends and family to this wonderful golden period of Hindi films, its musicians and their songs. Thus, the one-part song series "Anmol Ratan" was born. To date, 16 episodes of "Anmol Ratan" have introduced 16 of the best songs. Each episode sheds a little light on the background behind the song, the composition and its peculiarities.
When writing on the subject of film music, my focus has always on the composers who are unknown, in the dark. So, I decided to write about them. E.g. Pt. Ravishankar, Jaidev, Jamal Sen and Vinod.
I have also written at length about some of the finest music composers of yesteryears. E.g. the first composer to introduce playback singing in Hindi films Raichand (R. C.) Boral, the composer who changed the style of Hindi film music through his Punjabi style compositions Master Ghulam Haider, another great composer Shyamsundar, the first Music composer duo Husnlal-Bhagatram and a composer who parallelly composed music for Bengali and Hindi films and still produced wonderful yet different compositios - Hemant Kumar. These are some of my best blogs till date.
I also happened to write on Sulochana Chavan (Kadam) and Manna Dey, however as per my logic, have focused on their lesser-known qualities. E.g. Sulochana Chavan's Hindi songs (She was a famous Marathi Laavani Singer) and Manna Dey's music compositions.
Few of my friends urged me to write on yesteryear actresses. Owing to their requests I came up with blogs on Waheeda Rehman viz. "हमारी वहिदा" (691 views) and on Meena Kumari viz. "एक थी मीनाकुमारी..." (180 views). I presented few of the best songs picturized on them. It evoked a good response.
Late Sajjad Hussain and Late Anil Biswas have been my most favorite music composers. I was fortunate enough to meet Sajjad saab at his residence in March 1995. I have penned a very emotional blog on "My Rendezvous with Sajjad Hussain".
The legendary singer Lata Mangeshkar has been my idol since childhood. I simply adore her voice and her singing. In Feb 2023, on the occasion of her first death anniversary, I presented 30 of most wonderful melodious songs through 3 blogs viz. "Lata - Solo", "Lata - Duets" and "Lata - Non-Hindi".
I had decided to write my 50th blog and dedicate it to the Bhishma-Pitamah of Hindi film music Anil Biswas. However since he had a long 30-year career, I could not summarize it in one blog, hence presented his work through 4 blogs viz. "Anil Biswas - Life", "Anil Biswas - Male Singers", "Anil Biswas - Finest Duets" and "Anil Biswas - Lata".
