अनमोल रतन - 10 : Queen of Laavani

Namaskaar Friends!

Here I am, once again, with another musical piece from the Golden Era of Hindi Film Music. I am extremely happy to present the 10th song of the Anmol Ratan series.

Thank you so much for your amazing response and kind words of appreciation so far. Keep them coming!

Today, I would like to present another sweet song from a 1951 Hindi film viz. Dholak. Hope you will like it.

English version of the blog is at the end of the Marathi version below. 

Song #10: चोरी चोरी आग सी दिल में लगाकर चल दिये

Film       : Dholak (1951)

Director : Roop K. Shorey

Cast       : Ajit, Meena Shorey

Lyrics     : Shyamlal Shams

Music Composer - Shyamsundar	Singer – Sulochana Kadam

आपण सर्वच जण हिंदी चित्रपटातील गाणी किती वर्षांपासून ऐकत आहोत? कमीतकमी २५-३० वर्षे तरी, बरोबर? आणि आजपर्यंत कमीतकमी दहा हजार वेळा तरी विविध गाणी ऐकली असतील ना? गायक, चित्रपट, संगीतकारांची नावेही बहुतेकांना पाठ असतील, हो ना? मग आता खाली नावे दिलेल्या व्यक्ती हिंदी चित्रसृष्टीत कोण म्हणून ओळखले जातात ते सांगता येईल का?

पी. रमाकांत, अविनाश व्यास, मुश्ताक हुसेन, डी. सी. दत्त, निसार बाझमी, श्यामबाबू पाठक, इंद्रवदन भट, रौफ उस्मानिया, राम पंजवानी, अजित मर्चंट

नाही ओळखत ना? तर हे सर्व आहेत हिंदी चित्रपटांचे संगीतकार !! कप्पाळावर हात मारून घेतलात ना? :-)

या सर्वांच्यात एक समान दुवा आहे तो म्हणजे या सर्वांनी सुलोचना कदम नावाच्या १९४५ ते १९६० या काळात प्रसिद्ध असलेल्या गायिकेकडून गाणी गाऊन घेतली आहेत.

कोण ही सुलोचना कदम? असा प्रश्न पडण्याआधीच सांगतो की सुलोचना कदम या दुसऱ्या तिसऱ्या कोणी नसून आपल्या सर्वांच्या ओळखीच्या लावणी सम्राज्ञी सुलोचनाबाई चव्हाण आहेत!

सुलोचनाबाईंचा जन्म मुंबईत गिरगाव इथला, इथेच फणसवाडीत त्या लहानाच्या मोठ्या झाल्या. त्यांचा भाऊ दीनानाथ कदम यांनी मेळा काढला होता; त्यात सुलोचनाबाई छोटी मोठी कामं करायच्या. घरातलं वातावरण बाळबोध. एकदा त्यांच्या भावाने वत्सलाबाई कुमठेकर यांनी गायलेल्या "सांभाळ ग दौलत लाखाची तुझ्या ज्वानीची" ही ध्वनिमुद्रिका घरी आणून लावली. ते गाणे सुलोचनाबाईंना खूप आवडले व त्या येता-जाता तेच गाणे म्हणायला लागल्या; पण हे त्यांच्या आईला अजिबात आवडले नाही व त्यांना आईचा मार खावा लागला. 

एक दिवस त्यांच्या मेळ्यातील रंगभूषाकार दांडेकर हे लहानग्या अवघ्या १४ वर्षाच्या सुलोचनाला घेऊन संगीतकार श्यामबाबू पाठक यांच्याकडे गेले व तिच्या गाण्याची शिफारस केली. श्यामबाबूंनी छोट्या सुलोचनाला त्यांच्या "कृष्ण-सुदामा" या हिंदी चित्रपटात गायची संधी दिली, तेच सुलोचनाबाईंचे पहिले हिंदी गाणे. 

इथून सुलोचनाबाईंची हिंदी चित्रपटातली कारकीर्द सुरु झाली. १९४७ ते १९५८ अशा ११ वर्षात त्यांनी एकूण ६० हिंदी चित्रपटांसाठी ४६ संगीतकारांकडे तब्बल १२५ गाणी गायली आहेत, हे फार थोड्या लोकांना माहिती असेल. त्यांच्या दुर्दैवाने त्यांनी गाणी गायलेले बरेचसे चित्रपट बॉक्स-ऑफिसवर अजिबात गाजले नाहीत. "ढोलक" हा त्यांचा सर्वात गाजलेला चित्रपट. 

सुलोचनाबाईंची काही गाजलेली/सर्वोत्कृष्ट म्हणता येतील अशी ११ गाणी खालीलप्रमाणे:

1. मौसम आया है रंगीन - ढोलक (१९५१) - सहगायक सतीश बात्रा - गीतकार अज़ीज़ काश्मीरी - संगीतकार श्यामसुंदर
2. छलक रहा है निगाहों से प्यार थोडासा - ढोलक (१९५१) - गीतकार अज़ीज़ काश्मीरी - संगीतकार श्यामसुंदर 
3. मगर ऐ हसीना-ए-बेखबर - ढोलक (१९५१) - सहगायक मोहम्मद रफ़ी - गीतकार अज़ीज़ काश्मीरी - संगीतकार श्यामसुंदर 
4. जहाँ कोई ना हो वहाँ चलेंगे हम - लाल दुपट्टा (१९४८) - गीतकार डी. एन. मधोक - संगीतकार पं. ज्ञानदत्त
5. उमंगों के दिन बीते जाए - सुनहरे दिन (१९४९) - सहगायक शमशाद बेगम अणि गीता दत्त - गीतकार डी. एन. मधोक - संगीतकार पं. ज्ञानदत्त 
6. मेरा दिल क्या आपसे मिल गया - धरम पत्नी (१९५३) - गीतकार भरत व्यास - संगीतकार जमाल सेन
7. वो आये है दिल को करार आ गया है - मल्लिका सलोमी (१९५३) - गीतकार फारूक कैसर - संगीतकार कृष्ण दयाल 
8. मोहे रतियाँ नींद ना आये - दामाद (१९५१) - सहगायक खान मस्ताना - गीतकार बहार अजमेरी - संगीतकार राम पंजवानी
9. रुत बरखा की आयी - आग का दरिया (१९५३) - सहगायिका आशा भोसले - गीतकार अज़ीज़ काश्मीरी - संगीतकार विनोद
10. उल्फत जिसे कहते है जीने का सहारा है - काले बादल (१९५०) - गीतकार राजेंद्रकृष्ण - संगीतकार श्यामसुंदर
11. मैं हूँ भोली सी नार - रूपलेखा (१९४९) - संगीतकार - खान मस्ताना, निसार बज़्मी 

हिंदी चित्रपटात सुलोचनाबाई १९४७ ते १९५८ एवढ्या व्यस्त होत्या की मराठी चित्रपटात गाणे गायला त्यांना १९६२ साल उजाडावे लागले. चित्रपट होता "रंगल्या रात्री अशा". हा चित्रपट मराठी चित्रसृष्टीतील एक मैलाचा दगड आहे. मोठमोठे कलावंत या चित्रपटात एकत्र आले होते. कथा - रणजित देसाई, गीते - जगदीश खेबुडकर, संगीत - पं. छोटा गंधर्व, वसंत पवार आणि दत्ता डावजेकर, कलाकार - सीमा देव, शाहू मोडक, अरुण सरनाईक, तबला - उस्ताद अल्लारखाँ आणि दिग्दर्शक राजा ठाकूर.

संगीतकार वसंत पवार यांच्या आग्रहाखातर आणि पती श्यामराव चव्हाण यांनी दिलेल्या पाठिंब्यामुळे सुलोचनाबाईंनी "मला हो म्हनतात लवंगी मिरची" ही लावणी म्हटली आणि ती प्रचंड गाजली. सुलोचनाबाईंनी पुढे अनेक लावण्या गायल्या व कित्येक प्रसिद्धही झाल्या. त्यांच्या आवाजात एक प्रकारचा दमदारपणा, मादकता तसेच दर्दही आहे. हे त्यांनी गायलेल्या असंख्य गाण्यांतून अनुभवायला मिळते. लावणीसारखा गाण्याचा शृंगारिक/मादक प्रकारही स्टेजवर पूर्ण सभ्यतेने, कुठलेही अंगविक्षेप अथवा हावभाव न करता केवळ गळ्यातून गाण्याला योग्य असे भाव दाखवणे हे कमालीचे कौशल्य सुलोचनाबाईंकडे आहे. त्यांच्या लावण्यांनी एके काळी महाराष्ट्रात अक्षरशः धुमाकूळ घातला होता असं म्हटलं तर वावगं होणार नाही. त्यामुळे आचार्य अत्रे यांनी सुलोचनाबाईंना "लावणी सम्राज्ञी" ही पदवी दिली. तेंव्हापासून तीच त्यांची ओळख बनली.

त्यांची गाजलेली मराठी गीते खालीलप्रमाणे:

1. सोळावं वरीस धोक्याचं - सवाल माझा ऐका (१९६४) - गीतकार जगदीश खेबुडकर - संगीतकार वसंत पवार
2. कळीदार कपूरी पान - गीतकार राजा बढे - संगीतकार श्रीनिवास खळे
3. पदरावरती जरतारीचा मोर नाचरा हवा - मल्हारी मार्तंड (१९६५) - गीतकार ग. दि. माडगूळकर - संगीतकार वसंत पवार
4. फड सांभाळ तुऱ्याला गं आला - मल्हारी मार्तंड (१९६५) - गीतकार ग. दि. माडगूळकर - संगीतकार वसंत पवार (starts at 6:58)
5. जुगलबंदी - केला इशारा जाता जाता (१९६५) - गीतकार ग.दि. माडगूळकर - संगीतकार राम कदम

अशा या गुणी गायिकेला प्रतिष्ठेचे दोन पुरस्कार मिळालेले आहेत - २०१० साली लता मंगेशकर पुरस्कार आणि २०१२ मध्ये संगीत नाटक अकादमीचा पुरस्कार. आज वयाची ८७ वर्षे पूर्ण केलेल्या सुलोचनाबाई आपला मुलगा प्रसिद्ध ढोलकीवादक विजय चव्हाण, सुना आणि नातवंडे अशा परिवारात शांतपणे आयुष्य जगात आहेत. 

त्यांच्या उत्तम आरोग्यदायी दीर्घायुष्यासाठी त्यांना मनापासून शुभेच्छा.

आज सुलोचनाबाईंची २ गाणी सादर करणार आहे - एक हिंदी आणि दुसरे मराठी. 

१९५१ साली प्रदर्शित झालेला "ढोलक" हा चित्रपट आहे आपले महाविद्यालयीन शिक्षण पूर्ण करून नोकरीच्या शोधात असलेल्या एक तरुण मुलगा व मुलीची गोष्ट. मोना ("लारेलाप्पा गर्ल" मीना शोरी) आणि मनोहर (अजित - हो, तोच अजित जो पुढे Mona Darling म्हणत खलनायक म्हणून प्रसिद्ध झाला) यांची ही गोष्ट. या चित्रपटात सुलोचनाबाईंची एकूण ४ गाणी आहेत आणि सर्व एक-से-एक आहेत. यातीलच एक प्रचंड गाजलेले गाणे म्हणजे "चोरी चोरी आग सी दिल में लगाकर चल दिये". 

पंजाबी ठेका हे या गाण्याचे वैशिष्ट्य. "मौसम आया है रंगीन" आणि "छलक रहा है" या दोन आनंदी/मस्तीभऱ्या मूडमधल्या गाण्यांच्या विरुद्ध दर्दभरं असं हे खाली सादर केलेलं गाणं. "ढोलक" मधली चारही गाणी सुलोचनाबाईंनी अजरामर करून ठेवली आहेत. तुम्हाला आवडेल अशी आशा आहे.

दुसरं गाणं आहे सुलोचनाबाईंचे मराठी चित्रपटातील पहिले गीत. चित्रपट - रंगल्या रात्री अशा. संगीतकार वसंत पवार. हे गाणं म्हणजे पुढे बाईंची Signature बनलेली अस्सल मराठमोळी लावणी आहे. हे गाणे खास माझ्या अमराठी मित्रांसाठी देत आहे. धन्यवाद.

Friends,

Many of you would have been listening to songs from Hindi films for years, right? By now, you would perhaps have listened to more than 10,000 songs. You would be remembering its composers, singers, and perhaps lyricists. Now, try and identify who the following personalities belonging to Hindi Film Industry are:

P. Ramakant, Avinash Vyas, Mushtaq Hussain, D. C. Dutt, Nisar Bazmi, Shyambabu Pathak, Indravadan Bhatt, Rauf Usmania, Ram Panjwani and Ajit Merchant.

Dont' know? Quite possible! Each of them have composed music for more than one Hindi films of yesteryears, Yes!! Surprised??

Another common thing between all of them is that they all have got Sulochana Kadam to sing at least one of their compositions. Well, well, who is this Sulochana Kadam? She was one of the popular singers of Hindi films from 1947 to 1958. After her marriage she became Sulochana Chavan.

Sulochanabai was born in Girgaon, Mumbai and spent many years of her early life over there. Her brother Deenanath Kadam used to organize Mela (a Musical Entertainment event) wherein Sulochana used to sing songs. She had also acted in few Hindi and Gujarati films. One fine day, barely 14-year old Sulochan was introduced to Music Composer Shyambabu Pathak. He gave the little Sulochana her first break in Hindi films with a song in the film "Krishna Sudama". It was 1947. From there for next 11 years, Sulochanabai sang around 125 songs in 60 Hindi films composed by 46 Music directors!

She was unlucky in the sense that none of the movies except "Dholak" which had her songs were a hit at the box office. Thus, people could hardly remember her for her work in Hindi films.

Sulochanabai's 11 best Hindi songs:

1. मौसम आया है रंगीन - Dholak (1951) - Co-singer Satish Batra - Lyrics Aziz Kashmiri - Composer Shyamsunder
2. छलक रहा है निगाहों से प्यार थोडासा - Dholak (1951) - Lyrics Aziz Kashmiri - Composer Shyamsunder 
3. मगर ऐ हसीना-ए-बेखबर - Dholak (1951) - Lyrics Aziz Kashmiri - Composer Shyamsunder 
4. जहाँ कोई ना हो वहाँ चलेंगे हम - Lal Dupatta (1948) - Lyrics D. N. Madhok - Composer Pt. Gyandatt
5. उमंगों के दिन बीते जाए - Sunahare Din (1949) - Co-singer Shamshad Begum and Geeta Dutt - Lyrics D. N. Madhok - Composer Pt. Gyandatt 
6. मेरा दिल क्या आपसे मिल गया - Dharam Patni (1953) - Lyrics Bharat Vyas - Composer Jamal Sen
7. वो आये है दिल को करार आ गया है - Mallika Salomi (1953) - Lyrics Farooq Kaiser - Composer Krishna Dayal 
8. मोहे रतियाँ नींद ना आये - Damad (1951) - Co-singer Khan Mastana - Lyrics Bahar Ajmeri - Composer Ram Panjwani
9. रुत बरखा की आयी - Aag Ka Dariya (1953) - Co-singer Asha Bhosale - Lyrics Aziz Kashmiri - Composer Vinod
10. उल्फत जिसे कहते है जीने का सहारा है - Kaale Badal (1950) - Lyrics Rajendra Krishna - Composer Shyamsunder
11. मैं हूँ भोली सी नार - Rooplekha (1949) - Composer Khan Mastana, Nisar Bazmi 

Being a Maharashtrian, it was very surprising that Sulochanabai sang her first Marathi film song in 1962 for the Marathi milestone film "Rangalya Raatri Asha". Music Composer Vasant Pawar pursuaded Sulochanabai to sing a Laavani (folk song from Maharashtra) for him. With the strong support of her husband - Shyamrao Chavan - Sulochanabai not only sang the Laavani but later on went on to be the last word in Laavani singing so much so that she was called Queen of Laavani. Till date, this is her identitity for a common Maharashtrain. 

From 1962 onwards, Sulochanabai sang number of Laavanis and all became extremely famous in Maharashtra. Her Laavani became a Must for the Marathi films of '60s and '70s which mainly resolved around stories from Rural Maharashtra and Tamasha (kind of musicle famous in Maharashtra) background. Her singing skills are so supreme that she could portray the romantic/exotic moods of the Laavani only through her singing, she did not have to use any other bodily means to do that. She used to the be symbol of utmost decency on the stage while performing Laavani, and yet she could portray all the emotions that the Laavani demanded. Hats off to her for these exemplary skills. 

Some of best known Marathi Laavanis of Sulochana Chavan:

1. सोळावं वरीस धोक्याचं - Sawaal Maza Aika (1964) - Lyrics Jagdish Khebudkar - Composer Vasant Pawar
2. कळीदार कपूरी पान - Lyrics Raja Badhe - Composer Shriniwas Khale
3. पदरावरती जरतारीचा मोर नाचरा हवा - Malhari Martand (1965) - Lyrics G. D. Madgulkar - Composer Vasant Pawar
4. फड सांभाळ तुऱ्याला गं आला - Malhari Martand (1965) - Lyrics G. D. Madgulkar - Composer Vasant Pawar (starts at 6:58)
5. जुगलबंदी - Kela Ishara Jaata Jaata (1965) - Lyrics G. D. Madgulkar - Composer Ram Kadam
• Jugalbandi is nothing but a musical duel on the stage

Sulochanabai has been conferred with the prestigious Lata Mangeshkar award in 2010 and the Sangeet Natak Academy award in 2012.

At 87, she is happily living her life along with her son Vijay - who himself is a famous Dholki player, daughter-in-law and grandchildren. Let's pray for her healthy long life.

Today, I am presenting 2 of her songs. The first song is from the 1951 Hindi film 'Dholak', It featured Ajit as the male lead Manohar (Ajit is mostly remembered as Villian in his later films and was famous for his "Mona Darling" dialogue) and the "Larelappa Girl" Meena Shorey as the female lead Mona. The story is about Manohar and Mona who hail from a small village, but have managed to complete their graduation and now looking for a job to repay the loan that Mona's father had obtained from a local Savkar. What happens thereafter in their journey to find the job is the entire movie. It's an entertaining movie, contains number of songs 4 of which have been sung by Sulochana Kadam. 

The second one a Marathi song from the 1965 film 'Rangalya Raatri Asha'. This was a milestone movie in the Marathi film industry in the sense that it involved many greats. E.g. Director - Raja Thakur, Music Composers - Chhota Gandharv (famous name in Marathi Natya Sangeet), Vasant Pawar and Datta Davjekar, Ustad Alla Rakha have played Tabla prominently for this film and he has been credited separately in the titles of the movie, and then senior actors like Shahu Modak, Arun Sarnaik and Seema Dev play important lead roles. Plus the movie contains excellent songs which are remembered till date. All of these make "Rangalya Raatri Asha" a very special movie. 

You will find the videos of both the songs above. Hope you will like it.

Thank you.