Saturday, 23 May 2020

हमारी वहिदा





Friends,

Namaste! I am very happy and excited to present to you my blog on Hindi Film industry's Superstar of yesteryears - Waheeda Rehman.

As always, the English version of the blog follows the Marathi version below. 

१९३८ - स्थळ: चेंगलपट्टू, तामिळनाडूतील चेन्नई (तत्कालीन मद्रास) पासून २३ किमी. अंतरावर असलेल्या एका छोट्याशा गावात मध्यमवर्गीय मुस्लिम कुटुंबात एका कन्येचा जन्म होतो, ३ मुलींनंतर जन्मलेली ही चौथी कन्या. त्याकाळच्या समाजातील समजुतींप्रमाणे कुठल्याही आई-वडिलांना धक्का बसला असता, मुलाची अपेक्षा असताना मुलगी झाली म्हणून वाईट वाटलं असतं! पण असं काहीही मोहम्मद अब्दूर रेहमान आणि त्यांची पत्नी मुमताज बेगम यांना वाटलं नाही! त्यांनी मोठ्या आनंदाने नवीन बाळाचे नाव "वहिदा" असं ठेवलं. "वहिदा" शब्दाचे खूप वेगवेगळे अर्थ आहेत. उ.दा. सुंदर, प्रामाणिक, विश्वासू, Reliable, Perfect, Complete, इ. आई-वडिलांना छोट्या वहिदाचे हे सर्व गुण पाळण्यातच दिसले होते बहुदा!

(Disclaimer: उर्वरित लेखात वहिदा रेहमान यांचा उल्लेख "वहिदा" असा एकेरी केला आहे, तो केवळ त्यांच्याबद्दल वाटणाऱ्या आपलेपणामुळे, त्यात त्यांचा अपमान करण्याचा किंवा त्यांना कमी लेखण्याचा कोणताही हेतू नाही.)

चारही मुली थोड्याशा मोठ्या झाल्यावर त्यांनी सर्वांना चेन्नई इथे भरतनाट्यम शिकायला पाठवले. लक्षात घ्या ही गोष्ट आहे १९४० च्या दशकातील, म्हणजे वहिदाचे आई-वडील किती पुढारलेले असतील! वहिदाचे शालेय शिक्षण विशाखापट्टणम येथे झाले. १९५१ साली वहिदाच्या वडिलांचे आकस्मिक निधन झाले व साऱ्या कुटुंबालाच मोठा धक्का बसला. वहिदाला खरं तर डॉक्टर व्हायचं होतं, पण घरातील अचानक बदललेल्या परिस्थितीमुळे तिला आपले स्वप्न सोडून देऊन पैसे मिळवण्यासाठी नृत्याचे कार्यक्रम करावे लागले. 

कट टू १९५४ : तेलुगू चित्रपट दिग्दर्शक तापी चाणक्य वहिदाचा एक नृत्याचा कार्यक्रम बघतात आणि तिला एका तेलुगू चित्रपटात एका गाण्यात नृत्य करण्याची संधी देतात, १९५५ साली प्रदर्शित झालेल्या त्या चित्रपटाचे नाव होते "रोजुलु मारायि". त्यातील "Eruvaka Sagaroranno Chinnanna" हे गाणे तुफान गाजले आणि त्यामुळे चित्रपटही. हेच गाणे पुढे एका तामिळ चित्रपटातही घेतले गेले आणि नृत्याकरता पुन्हा वहिदा रेहमान!

 



वरील गाणे हे एका तेलुगू लोकगीतावर आधारित होते. हे आहे ते लोकगीत.

हे गाणे ऐकून कुठल्या तरी जुन्या हिंदी गाण्याची आठवण येतेय ना?   इथे पहा ते हिंदी गाणे!

या नृत्यामुळे वहिदाला पुढे ३ तामिळ चित्रपटात काम करण्याची संधी मिळाली - १) "जयसिंहा" - १९५५ - N. T. रामाराव यांच्याबरोबर,  २) Kaalam Maari Pochu (1956),  ३) आणि तामिळ भाषेतील पहिला रंगीत चित्रपट Alibabavum 40 Thirudargalum - १९५६.

"रोजुलु मारायि" चित्रपट सुपरहिट झाला, त्यानिमित्त आयोजित केलेल्या समारंभात गुरुदत्त आणि वहिदाची भेट झाली. तिथेच गुरुदत्तने तिला तो बनवत असलेल्या हिंदी चित्रपटात काम करायची गळ घातली. गुरुदत्तच्या पारखी नजरेची दाद दिली पाहिजे, की एका नृत्यावरून त्याने वहिदातील स्टार होण्याचे गुण ओळखले!

वहिदा मुंबईला आली, आणि तिला गुरुदत्त निर्माण करत असलेल्या "C.I.D." चित्रपटात सहाय्यक भूमिका मिळाली १९५६ साली. त्यावेळच्या प्रथेप्रमाणे दिग्दर्शक राज खोसला यांनी वहिदाला तिचे नाव चित्रपटासाठी बदलायला सांगितले, त्याला वहिदाने स्पष्ट नकार दिला व सांगितले की काहीही झाले तरी मी नाव बदलणार नाही, अपयशी ठरले तर घरी परत जाईन.

वहिदाच्या संपूर्ण चित्रपट कारकिर्दीचा विचार केला तर असं दिसतं की ती तिच्या तत्वांवर ठाम राहिली. उ. दा. नाव न बदलणे, Swim Suit न घालणे, Sleeveless न घालणे, इ.  स्वतःला चित्रपटात करिअर करायचे असूनही आपल्या तत्वांना मुरड न घालण्यासाठी माणूस भावनिकदृष्ट्या किती सशक्त असावा लागतो याची कल्पना केली तरी वहिदाच्या स्वभावाची ओळख होईल. 

"C.I.D." ने वहिदासाठी यशाची दारे उघडली गेली, आणि नंतर जवळपास १७ वर्षे म्हणजे १९७३ पर्यंत वहिदाने तिच्या जवळपास ९० चित्रपटांद्वारा हिंदी चित्रपटसृष्टीवर राज्य केले. ती त्या काळची सुपरस्टार होती असं म्हटलं तर वावगं होणार नाही. तिची Craze एवढी होती की मराठीमध्ये व.पु. काळ्यांसारख्या लेखकाला सुद्धा "मीच तुमची वहिदा" अशी कथा लिहावीशी वाटली! या कथेत एक कंपनी एक स्पर्धा जाहीर करते आणि ती स्पर्धा जो जिंकेल त्याला किंवा तिला वहिदाबरोबर २४ तास घालवायची संधी मिळेल असे बक्षीस ठेवते. आणि मग मध्यमवर्गीय कुटुंबामध्ये काय उलथापालथ होते त्याचे सुरेख वर्णन कथेत आहे, मुद्दा हा की अशी कथा लिहायला घेताना त्यावेळी असलेल्या इतर प्रसिद्ध नट्यांपेक्षा व. पुं. नी वहिदालाच पसंती दिली! 

Pic. Courtesy - AmarUjala.com
१९५७ साली आलेला गुरुदत्तचा "प्यासा" आणि १९५९ सालचा "कागज के फूल" हे दोन्ही चित्रपट वहिदाच्याच नव्हे तर हिंदी चित्रपटसृष्टीच्या इतिहासातीलही मैलाचे दगड ठरले. वहिदा आणि गुरुदत्त यांची जोडी लोकांना अतिशय आवडली. या जोडीने आणखी ३ चित्रपटात एकत्र काम केले -  12 O' Clock (१९५८), चौदहवी का चाँद (१९६०) आणि साहिब, बीबी और गुलाम (१९६२). 

मला स्वतःला आजही पडद्यावरच्या गुरुदत्त-वहिदा, राजकपूर-नर्गिस, देव आनंद-सुरैय्या आणि दिलीपकुमार-मधुबाला या जोड्या प्रत्यक्ष आयुष्यात झालेल्याही बघायला आवडल्या असत्या, पण नियतीच्या मनात काही वेगळेच असते नाही?

१९५५ ते २०२० अशी तब्बल ६५ वर्षे वहिदाने जवळपास ९० हून अधिक चित्रपटात काम केले आहे. गुरुदत्त ते राजेश खन्ना अशा दोन पिढ्यांमधील नायकांबरोबर नायिका म्हणून काम करण्याची संधी तिला मिळाली. ही यादीच पहा, म्हणजे खात्री पटेल:

 नायक

चित्रपट #

चित्रपट 

देव आनंद

  

 C. I. D.(१९५६), सोलवा साल (१९५८), काला बाजार (१९६०), बात एक रात की (१९६२), रूप की रानी चोरों का राजा (१९६२), शराबी (१९६४), गाईड (१९६५), प्रेम पुजारी (१९७०) 

गुरुदत्त 

  

प्यासा (१९५७), 12 O' Clock (१९५८), कागज़ के फूल (१९५९), चौदहवी का चाँद (१९६०), साहिब, बीबी और ग़ुलाम (१९६२)

सुनील दत्त

 

एक फूल चार काँटे (१९६०), मुझे जीने दो (१९६३), दर्पण (१९७०), रेश्मा और शेरा (१९७१) आणि ज़िन्दगी ज़िन्दगी (१९७२)

विश्वजीत 

बीस साल बाद (१९६२)कोहरा (१९६४), मजबूर (१९६४) 

दिलीप कुमार

 

दिल दिया दर्द लिया (१९६६), राम और श्याम (१९६७)आदमी (१९६८) 

धर्मेंद्र

 

बाज़ी (१९६८), मन की आँखें (१९७०), फागुन (१९७३) 

राज कपूर

एक दिल सौ अफ़साने (१९६३), तीसरी क़सम (१९६६)

मनोज कुमार

नीलकमल (१९६८), पत्थर के सनम (१९६८)

राजेन्द्र कुमार

पालकी (१९६७), धरती (१९७०)

संजीव कुमार

मन मंदिर (१९७१) आणि सुबह ओ शाम (१९७२)

इतर

किशोरकुमार - गर्ल फ्रेंड (१९६१)
प्रदीपकुमार - राखी (१९६२)
विजयकुमार - कौन अपना कौन पराया (१९६३)
कमलजीत - शगुन (१९६४)
राजकुमार - नीलकमल (१९६८)
राजेश खन्ना - खामोशी (१९७०)




  
Pic. Courtesy: Dailyio.in

वहिदाच्या भूमिकांवर नजर टाकली तर त्यातील वैविध्य लक्षात येते. तिच्या पहिल्या हिंदी चित्रपट "C.I.D." मधील तिची दुय्यम पण ग्लॅमरस भूमिका, "प्यासा" मधली आयुष्यातील दुःखाची किनार असलेली वेश्येची भूमिका, "कागज़ के फूल" मधली एक सामान्य स्त्री ते बहुचर्चित अभिनेत्री असा प्रवास केलेली शांती, 12 O' Clock मधली स्वतःच्या बहिणीच्या खुनाचा आरोप असलेली बानी, "सोलवा साल" मधली ऐन यौवनात असताना आंधळ्या प्रेमाने आपल्या प्रियकराबरोबर पळून गेलेली "लाज" ही नायिका प्रियकराचे खरे रूप केल्यावर कशी बदलते ती भूमिका, "गाईड" मधली नको असलेल्या बंदिस्त वैवाहिक जीवनातून बाहेर पडून स्वतःच्या मर्जीप्रमाणे जगू पाहणारी, जीवनाचा आनंद घेऊ इच्छिणारी रोझी, "तिसरी कसम" मधली नाटक/तमाशातील नर्तिका हिराबाई, "खामोशी" चित्रपटातील मानसिक रुग्णांवर उपचार करता करता स्वतःच मानसिक रुग्ण बनलेली नर्स आणि "रेश्मा और शेरा" मधली राजस्थानी ढंगातली रेश्मा. या सर्व भूमिका कधीतरी विसरणे शक्य आहे का?

वहिदा सुंदर तर आहेच, त्याबद्दल मी काय बोलणार? पण सौंदर्यापेक्षा तिचं Graceful असणं अधिक भावतं. ती एकमेव नायिका असेल जिच्या सौंदर्याची वर्णने निरनिराळ्या तऱ्हेने अनेक कवी/गीतकारांनी केली आहेत. उ.दा.
(संदर्भ : पुन्हा यादों की बारात - शिरीष कणेकर) 
हिंदीतील प्रसिद्ध कवी वसंत देव यांनासुद्धा वहिदावर कविता लिहावीशी वाटली. 

पण वहिदाच्या सौंदर्याचे सर्वात जबरदस्त वर्णन शकील बदायुनी यांनी "चौदहवी का चाँद (१९६०)" या चित्रपटात केले आहे, हे गाणे पडद्यावर बघताना वहिदाच्या अदांकडे बघायचं का शब्द/गीत ऐकायचं ते कळत नाही. हे शब्दच किती भारी आहेत ते बघा: (साभार: https://www.lyricsindia.net/)


हे गाणे पडद्यावर बघताना दोन गोष्टी जाणवतात - एक म्हणजे या गाण्याच्या संपूर्ण चित्रीकरणात कुठेही अश्लीलता नाही आणि दुसरं म्हणजे असं वाटत राहतं की गुरुदत्त जणू आपल्याच भावना व्यक्त करतोय! हा चित्रपट येईपर्यंत वहिदाला ती ठीक दिसते असं वाटायचं, पण हे गाणे पडद्यावर पाहून तिचे स्वतःच्या दिसण्याविषयीचे मत बदलले असे तिने एका मुलाखतीत सांगितले आहे! किती अभिनेत्रींच्या वाट्याला असं गाणं आलं आहे? हे गाणे इथे बघा.
 
वहिदावर चित्रित झालेली अथवा गाण्यात तिचे अस्तित्व असलेली अशी जवळपास १८० हिंदी गाणी सापडतात, या सर्व गाण्यांचे थोडेसे विश्लेषण करण्याचा मी प्रयत्न केला तेंव्हा काही अचंभित करणारी माहिती समोर आली:
तिच्या यशाचे श्रेय तिच्यातील अभिनयगुणाबरोबरच तिच्या वक्तशीरपणाला, तिच्या शांत आणि सोशिक स्वभावाला, आपले काम चोख होण्यासाठी कितीही कष्ट घेण्याच्या तिच्या वृत्तीला आणि तिच्या सहनशीलतेला जाते. झगमगत्या चित्रपटसृष्टीत राहूनही तिने स्वतःचा आब राखला, तिच्या व्यक्तिमत्वात एक प्रकारची अलिप्तता जाणवते. एका मुलाखतीत तिने तिच्या सोशिकपणाची आठवण सांगितली आहे. कॅमेरामन मूर्ती यांनी तिला एका पोज मध्ये आडवे पडायला सांगितल्यावर जवळपास ४-५ तास ती तशीच पडून होती कारण मूर्ती दुसऱ्या कामात गढून गेले, त्यांच्या व दिग्दर्शक गुरुदत्त यांच्या जेव्हा हे लक्षात आले तेंव्हा त्यांनी तिची माफी मागितली व आधीच का नाही आम्हाला हाक मारली म्हणून रागावले.

१९६५ साली आलेला "गाईड" चित्रपट हा तिच्या कारकिर्दीचा, यशाचा कळस ठरला. या चित्रपटाच्या निर्मितीमागची कहाणी अशी सांगतात : 
(संदर्भ: S. D. Burman - The Prince-Musician by Anirudha Bhattacharjee and Balaji Vittal)

निर्माता देव आनंदला हा चित्रपट इंग्रजी आणि हिंदी अशा २ भाषांत काढायचा होता. इंग्रजी चित्रपटाचे दिग्दर्शक म्हणून त्याने Tad Danielewski (Stratton Productions) यांना आणले होते. त्यांच्या मनात गाईडच्या इंग्रजी आवृत्तीतील "रोझी" या नायिकेच्या भूमिकेसाठी इंग्रजी भाषा येणारी अभिनेत्री पाहिजे होती, म्हणून त्यांच्या डोक्यात लीला नायडू यांचे नाव होते, पण देव आनंदने ते नाकारले आणि वैजयंतीमाला यांचे नाव सुचवले, पण अमेरिकन लोकांना जाड नायिका आवडत नाही असे कारण देऊन Tad यांनी ते नाव नाकारले. त्यानंतर देव आनंदने वहिदाचे नाव सुचवले ते तिच्या नृत्य कौशल्यामुळे जे नायिकेच्या भूमिकेसाठी आवश्यक होते. वहिदाचे नाव लगेच मान्य झाले! आणि "गाईड" च्या रूपाने रसिकांना मिळाली एक अजरामर कलाकृती. हा चित्रपट सर्वार्थाने प्रचंड यशस्वी ठरला. या चित्रपटातील भूमिकेबद्दल वहिदाला तिचा पहिलावहिला फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला आणि तोही सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री म्हणून! "गाईड" चित्रपट ऑस्कर करता भारतातून गेलेला त्या वर्षीचा एकमेव चित्रपट होता. 

"गाईड" नंतर तिचे आणखीन काही चित्रपट खूप यशस्वी झाले. १९६८ मधील "नीलकमल" या चित्रपटातील भूमिकेसाठी तिला दुसरा फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला. १९७१ मध्ये आलेल्या "रेश्मा और शेरा" या चित्रपटासाठी वहिदाला सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला.

वहिदाने आपल्या कारकिर्दीत काही धोकेही पत्करले. उ.दा. १९६० च्या दशकात ऐन भरात असताना नवख्या नटांबरोबर (कमलजीत, विजयकुमार) चित्रपट स्वीकारणे, Typecast होऊ नये म्हणून वेगवेगळ्या भूमिका करणे, काही चित्रपटात दुय्यम भूमिका स्वीकारणे उ.दा. "साहिब बीबी और गुलाम" मधली ज़बा.

With Husband Shashi Rekhi in "Shagoon"
१९७३ मध्ये आलेला धर्मेंद्र बरोबरचा "फागुन" हा चित्रपट तिचा नायिका म्हणून शेवटचा चित्रपट ठरला. त्यानंतर तिने चरित्र अभिनेत्री म्हणून कामं स्वीकारायला सुरुवात केली. १९७४ साली तिचा विवाह तिच्या १९६४ सालातील "शगुन" या चित्रपटातील तिचा नायक असलेल्या कमलजीत उर्फ शशी रेखी यांच्याशी झाला.  त्यांना दोन मुलं आहेत - सोहेल रेखी आणि काश्वी रेखी. लग्नानंतर वहिदा कुटुंबासहित बेंगळुरूला राहायची; शशी रेखी यांचे २००० साली आकस्मिक निधन झाले. त्यानंतर वहिदा कुटुंबासहित मुंबईला परत आली.

६५ वर्षांची अतिशय यशस्वी कारकीर्द. २ वेळा फिल्मफेअर पुरस्कार, एकदा राष्ट्रीय पुरस्कार, २ वेळा Lifetime Achievement Award (१९९४ - फिल्मफेअर आणि २००१ IIFA) आणि २०११ मध्ये पदमभूषण पुरस्कार!

अशा या ज्येष्ठ अभिनेत्रीला सलाम.

आज वहिदाची ६ गाणी सादर करत आहे, १८० गाण्यातून ६ गाणी निवडण्याचे धाडस केले आहे. या गाण्यातून वहिदाची वेगवेगळी रूपं आपल्यासमोर येतात. काही अप्रचलित गाणी आहेत. आशा आहे तुम्हाला आवडतील. वेळात वेळ काढून संपूर्ण  वाचल्याबद्दल धन्यवाद.

जाने क्या तूने कही, जाने क्या मैंने सुनी

प्यासा (१९५७) - सचिनदेव बर्मन - गीता दत्त

कैसा जादू बलम तूने डारा

12 O' Clock (1958) - ओ. पी. नय्यर - गीता दत्त

 

 

बनवारी रे जीने का सहारा तेरा नाम रे

एक फूल चार काँटे (१९६०) - शंकर जयकिशन - लता

भँवरा बड़ा नादान हाय

साहिब, बीबी और ग़ुलाम (१९६२)  - हेमंत कुमार - आशा

 

 

नदी नारे ना जाओ श्याम पैयां पडू

मुझे जीने दो (१९६३) - जयदेव - आशा भोसले

आज फिर जीने की तमन्ना है

गाइड (१९६५) - सचिनदेव बर्मन - लता मंगेशकर

 

 



संदर्भ:
१) विकिपीडिया 
२) वहिदा रेहमान मुलाखती

३) वहिदा रेहमान विषयीचे लेख



Pic. Courtesy:
CollectorBazar.com
1938 - A small village viz. Chengalpattu, 23 km. from Chennai (then Madras), sees a young girl born into a traditional middle class Muslim family. She is the fourth girl in the family. If social beliefs in those days were to be believed, the parents would have been shocked and sad to see yet another girl born, but Mohammad Abdur Rehman and his wife Mumtaz Begum proved to be different from the lot. Because, not only did they name the young born as 'Waheeda' meaning Beautiful, Trustworthy, Reliable, etc., but also sent all the 4 girls for Bharatnatyam training in Chennai when they grew up a bit.

Waheeda did her schooling at Visakhapattanam since her father was transferred there as a norm of his Government job as a District Commissioner. In 1951, Mohammad Rehman's sudden death forced Waheeda to give up her dreams of becoming a Doctor and turn to Dance performances to earn money for living.

Cut to 1954 - Telugu Films Director - Tapi Chanakya - once saw Waheeda's dance performance and offered her a small role of a Dancer in a song in the film "Rojulu Marayi" in 1955. Not only Waheeda's dance and the song "Eruvaka Sagaroranno Chinnanna" became hit bu the film also was a Superhit. The song was remade in Tamil with Waheeda featuring once again as a Dancer. 


The above song was based on a Folk song in Telegu - Click here to listen.

Are you reminded of a famous Hindi song after listening to the above song? Click here to watch it!

As a result of success of the above song, Waheeda got an opportunity to act in 3 Tamil films thereafter viz. Jayasimha (1955) with N. T. Ramarao, Kaalam Maari Pochu (1956) and first colour film in Tamil viz. Alibabavum 40 Thirudargalum (1956).

With Guru and Geeta Dutt
The same year i.e. 1956, the Hindi Films Director - Guru Dutt - had watched "Rojulu Marayi" and had particullarly liked the song featuring Waheeda. So, in the grand celebration party for the film's success, when Guru Dutt was introduced to Waheeda, he asked if she would come to Mumbai (then Bombay) to act in his upcoming film "C. I. D.". Waheeda agreed and came to Mumbai where she was introduced to the Director of the film Raj Khosla. As per the tradition in those days, Raj Khosla suggested Waheeda to adopt an attractive screen name for herself, but she refused profoundly. She said she is even ready to sacrifice her film career instead of hiding her real name. 

This shows the real strong character of Waheeda. In her entire film career, she stuck to her principles and never compromised on those. E.g. No change of name, No Swim Suit, No Sleeveless, etc.

The film "C.I.D." opened the doors of success for Waheeda and she ruled the Hindi Film Industry for next 17 years i.e. until 1973. Her craze in those days was such that the famour writer from Marathi viz. Vasant Purushottam Kale had written an entire Katha (type of writings) that had Waheeda's name in its title!

Waheeda contrinued to work with Guru Dutt. "Pyasa" released in 1957 and "Kagaz Ke Phool" released in 1959 turned out to be milestones not only for Waheeda's career, but also for the Hindi Film Industry. Till date, these two movies are regarded as Classics! People liked and admired the pair of Guru Dutt and Waheeda Rehman. They were featured together in 3 more movies viz. "12 O' Clock" (1958), "Chaudahvi Ka Chand" (1960) and "Sahib, Bibi Aur Ghulam" (1962).

Like Guru Dutt-Waheeda, the other pairs that were hit with the audience in those days were Raj Kapoor-Nargis, Dev Anand-Suraiyya and Dilip Kumar-Madhubala; however it's a sad irony that they could not transform their on-screen pairing in real life!

Waheeda has acted in around 90 films in a career spanning 65 years from 1955 to 2020. In this journey, she had played the Lead Female role against 2 generations of the Male actors - from Guru Dutt to Rajesh Khanna. Following list is self-explanatory:

 Male Lead

No. of Films

Movie(s)

Dev Anand

8

C. I. D. (1956), Solva Saal (1958), Kala Bazar (1960), Baat Ek Raat Ki (1962), Roop Ki Rani Choron Ka Raja (1962), Sharabi (1964), Guide (1965) and Prem Pujari (1970)

Guru Dutt 

5

Pyasa (1957), 12 O’ Clock (1958), Kagaz Ke Phool (1959), Chaudahvi Ka Chand (1960) and Sahib, Bibi Aur Ghulam (1962)

Sunil Dutt

 5

Ek Phool Char Kante (1960), Muze Jeene Do (1963), Darpan (1970), Reshma Aur Shera (1971) and Zindagi Zindagi (1972)

Biswajeet 

3

Bees Saal Baad (1962), Kohra (1964) and Majboor (1964)

Dilip Kumar

3

Dil Diya Dard Liya (1966), Ram Aur Shyam (1967) and Aadmi (1968)

Dharmendra

3

Baazi (1968), Man Ki Aankhen (1970) and Phagun (1973)

Raj Kapoor

2

Ek Dil Aur Sau Afsane (1963), Teesri Kasam (1966)

Manoj Kumar

2

Neelkamal (1968) and Patthar Ke Sanam (1968)

Rajendra Kumar

2

Palki (1967) and Dharti (1970)

Sanjeev Kumar

2

Man Mandir (1971) and Subah O Shaam (1972)

Others

6

Kishore Kumar – Girl Friend (1961)
Pradip Kumar – Rakhee (1962)
Vijay Kumar – Kaun Apna Kau Parayaa (1963)
Kamaljeet – Shagoon (1964)
Raj Kumar – Neelkamal (1968)
Rajesh Khanna – Khamoshi (1970)



Waheeda played different kinds of roles in her career. Be it a Glamorous Kamini of "C.I.D." or a good-hearted prostitute Gulabo in "Pyasa" or Shanti from "Kagaz Ke Phool" who experiences a journey from being a commoner to a Superstar or Bani in "12 O' Clock" who is alleged to have murdered her own sister or Rosie from "Guide" who breaks all the norms of a married life to experience the joy of living or Heerabai a danceuse from "Teesri Kasam" or a dedicated Nurse from "Khamoshi". If you watch all these films, you will get amazed by the sheer variety of acting that Waheeda has produced. 

Waheeda was known for her beautiful face, however her Grace and Dignity empowered her beauty and the acting skills. She is perhaps the only actor in the Hindi Film Industry whose beauty has been appreciated by many lyricists in their own styles. Here are few examples:
However, the most appropriate description of Waheeda's beauty has been penned by Shakeel Badayuni in "Chaudahvi Ka Chand" (1960). You wonder how the poet has realized your own feelings about Waheeda! Here is the lyric of  the song. (Courtesy: https://www.lyricsindia.net/)



Approximately 180 songs have been picturized either on Waheeda or here presence is ther in the song. You will be surprised to know the following facts:
Lot of the credit of Waheeda's success would go to her Calm and Composed nature, her disciplined life, her punctuality, her tolerant nature and her readiness to work for long hours to the satisfaction of her Director.

The film "Guide" published in 1965 awarded the maximum success to Waheeda. Not only the film was superhit in India and abroad, but it also gave Waheeda her first Filmfare Award for Best Actress. It was the peak of her career. The story behind the making of 'Guide" goes something like this:
(Ref.: S. D. Burman - The Prince-Musician by Anirudha Bhattacharjee and Balaji Vittal)

It's producer Dev Anand wanted to produce the film in 2 languages - English and Hindi simultaneously. He finalized Tad Danielewski of Stratton Productions in US to direct the English version. And for Hindi there was a tussle between Raj Khosla and Chetan Anand. Tad wanted an English speaking actor to play the Lead Female role - Rosie - in "Guide"; thus he had Leela Naidu in his mind; however Dev Anand rejected it. Dev suggested Vaijayantimala and Tad rejected her stating she is too fat for American audience to accept her in the lead role. So it then boiled down to Waheeda playimg Rosie, thanks to her dancing skills. And so we all got to see a memorable movie and performance which is very fondly remembered even today! "Guide" was the only entry to Oscars from India that year.

After success of "Guide", Waheeda saw more sucess in the coming years. Her film "Neelkamal" in 1968 gave her her second Filmfare Award as Best Actress. She won the accolades at National level for her performance in "Reshma Aur Shera" in 1971. 

With Husband Shashi Rekhi
Pic. Courtesy: 
Starsunfolded.com
The last movie in which Waheeda played the Lead role was "Phagun" in 1973 with Dharmendra. After this, she started accepting Character roles in the films and continued her journey for a long time. Her fans still remember her character roles from the films like "Kabhie Kabhie", "Namak Halal", "Namkeen", "Chandni" and "Lamhe".

Meanwhile, in 1974, Waheeda secretly married Kamaljeet aka Shashi Rekhi who was her Male Lead in the film "Shagoon" in 1964. Both led a happily married life in Bengaluru until Kamaljeet died in 2000, post which Waheeda along with her son Sohail and daughter Kashvi moved to Mumbai and has been leading a peaceful yet fulfilling life.

Kudos to Waheeda Rehman - an actor - who gave us immense happiness and enriched our lives through her wonderful performances.

Please watch 6 of her best songs - videos uploaded just before the start of the English version. Hope you will like it. Thank you. Appreciate your time.


References:

1) Wikipedia

2) Waheeda's interviews

3) Articles/Blogs on Waheeda 








Friday, 1 May 2020

A Tribute to Balraj Sahni and Manna Dey

Namaskaar Friends,

Balraj Sahni                   Manna Dey
Image Courtesy : thesongpedia.com
Today is 1st May - known as the World Labour Day. However in Film/Music circles, this day is remembered as the birth anniversary of a great actor - late Balraj Sahni and a great Singer - late Manna Dey. Thus, I am going to present a song today which feature Balraj Sahni and sung by Manna Dey.


English version of the blog is right after the Marathi version below.


आज १ मे. जागतिक कामगार दिन. जगातील समस्त कामगार वर्गाच्या मेहनतीला सलाम करण्याचा हा दिवस. कामगार शब्द आला की आपल्याकडे आजही कम्युनिस्ट आठवतात, आपल्याला आवडो वा ना आवडो. आणि काय योगायोग आहे पहा, आजच्याच दिवशी १९१३ साली विचाराने डाव्या/कम्युनिस्ट नास्तिक असलेल्या बलराज साहनी यांचा जन्म व्हावा! आणि नंतर सहा वर्षांनी म्हणजे १९१९ साली याच दिवशी कामगार/दुःखी/पीडित अशा लोकांची गाणी गाणाऱ्या मन्ना डें यांचाही जन्म व्हावा!!


Damayanti and Balraj Sahni
युधिष्ठिर उर्फ बलराज साहनी यांचा जन्म आता पाकिस्तानात असलेल्या रावळपिंडी इथला. हिंदी विषयात पदवी आणि इंग्रजी साहित्य या विषयात पदव्युत्तर शिक्षण घेतल्यानंतर थोड्याच दिवसात बलराज साहनी यांनी दमयंती साहनी यांच्याशी विवाह केला. १९३० च्या दशकात काही काळ या दोघांनी रवींद्रनाथ टागोर यांच्या शांतिनिकेतन येथील विश्व भारती विद्यापीठात शिक्षकाच्या नोकऱ्या केल्या.

पण मुळातली अभिनयाची  आवड त्यांना शांत बसू देईना. १९४६ साली प्रदर्शित झालेला "दूर चलें" हा त्यांचा पहिला चित्रपट. यात त्यांची प्रत्यक्षातील बायको - दमयंती - यांनी पण काम केले होते. त्यानंतर "धरती के लाल" (१९४६), "गुडिया" (१९४७), "हम लोग", "हलचल" (१९५१) असे ४-५ चित्रपट त्यांनी केले होते.

Image Courtesy: Wikipedia
पण त्यांच्या कामाची खऱ्या अर्थाने दखल घेतली गेली ती बिमल रॉय यांनी दिग्दर्शित केलेल्या "दो बिघा जमीन" या १९५२ साली आलेल्या चित्रपटातील त्यांच्या शंभू महातो या शेतकऱ्याच्या प्रमुख भूमिकेमुळे. दुष्काळामुळे अडचणीत आलेला शेतकरी शंभू आणि त्याची पिळवणूक/शोषण करणारा जमीनदार ठाकूर हरनाम सिंग यांच्यातील संघर्ष चित्रपट दाखवतो. बलराज साहनी यांनी जीव ओतून केलेल्या या भूमिकेमुळे चित्रपटाला Cannes आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवामध्ये पारितोषिक मिळाले होते.

In "Lajwanti"
Image Courtesy: Wikipedia
या यशानंतर बलराज साहनी यांचे एकापेक्षा एक बहारदार अभिनयाने नटलेले चित्रपट येत गेले. १९५५ साली आलेले "सीमा", "गरम कोट", १९५८ सालचा गाजलेला चित्रपट नर्गिस बरोबरचा "लाजवंती", १९५९ - "सट्टा बाजार", "छोटी बहन", १९६० - "दिल भी तेरा हम भी तेरे" आणि "अनुराधा" (पंडित रविशंकर यांचे अप्रतिम संगीत), १९६१ साली प्रदर्शित झालेले "भाभी की चूड़ियां" (नायिका - मीना कुमारी, संगीत - सुधीर फडके, ज्योती कलश छलके सारखे अजरामर गीत) आणि "काबुलीवाला"
(संगीत - सलील चौधरी, ऐ मेरे प्यारे वतन सारखे गाणे). १९६२ - "अनपढ", १९६४ - "हकीकत", १९६५ - "वक्त", १९६७ - "हमराज", १९६९ - "एक फूल दो माली" हे त्यांचे गाजलेले काही चित्रपट. १९७३ साली प्रदर्शित झालेला "गर्म हवा" हा त्यांचा शेवटचा चित्रपट ठरला. १९४६ ते १९७३ अशा २७ वर्षांच्या कारकिर्दीत बलराज साहनी यांनी अंदाजे ८५ चित्रपटात विविध भूमिका केल्या. त्यातील बहुतांशी भूमिका या त्यांच्या स्वभावाला अनुसरून गंभीर धाटणीच्या होत्या.

त्यांच्या अभिनयाचे वर्णन अतिशय नैसर्गिक अभिनय असेच करावे लागेल. बऱ्याच भूमिका जणू ते जगताहेत असेच वाटायचे. मोतीलाल, संजीव कुमार, जॉनी वॉकर अशा काही मोजक्याच अभिनेत्यांना ही देणगी लाभली होती.

त्यांचा मुलगा परीक्षित साहनी यांनी एका मुलाखतीत असे सांगितले आहे की बलराजजींचे त्यांच्या मुलीवर - शबनमवर - निरतिशय प्रेम होते. ती अचानक गेल्यामुळे त्यांना जबरदस्त मानसिक धक्का बसला होता; त्यातून सावरण्यासाठी त्यांनी अनेक चित्रपट sign केले. त्यावेळी जो माणूस (बलराज साहनी) एके काळी दास कॅपिटल सारखा ग्रंथच फक्त हातात घ्यायचा, त्याने गुरुग्रंथसाहिबा पण वाचायला सुरुवात केली होती. दुःखामध्ये माणसाला फक्त देवाचं आठवतो याचे हे आणखी एक उदाहरण (अपवाद फक्त श्रीराम लागूंचा!).

परीक्षित साहनी पुढे म्हणतात: हळू हळू ते धक्क्यातून बाहेर आले; पण "गर्म हवा" चित्रपटात बलराज साहनी यांच्या सलीम मिर्झा या व्यक्तिरेखेची मुलगी - अमीना - आत्महत्या करते असा प्रसंग होता. तो प्रसंग अभिनीत करताना बलराज साहनी यांना त्यांच्या मुलीचे - शबनमचे - निधन आठवत होते; त्यामुळे तो प्रसंग त्यांनी अक्षरशः पुन्हा जगला. याचा परिणाम त्यांच्या प्रकृतीवर झाला; व चित्रपट प्रदर्शित झाल्यावर काही महिन्यातच बलराज साहनी यांचे निधन झाले.

"गर्म हवा" या चित्रपटाला १९७४ साली Cannes आंतराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात Golden Palm पारितोषिक मिळाले.

अशा रीतीने आपल्या कारकिर्दीच्या सुरुवातीच्या आणि शेवटच्या अशा दोन्ही चित्रपटांना आंतरराष्ट्रीय पारितोषिक मिळण्याचे अनोखे भाग्य बलराज साहनी यांच्या वाट्याला आले; पण दुर्दैवाने त्याआधीच ते हे जग सोडून गेले होते.

बलराज साहनी यांच्या स्मृतीला अभिवादन.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

प्रबोधचंद्र उर्फ मन्ना डे - हिंदी चित्रपट संगीतातील एक अग्रगण्य नाव. १९४२ ते २००६ अशी तब्बल ६४ वर्षे हिंदी चित्रपट संगीतातील मोहम्मद रफी, किशोर कुमार, मुकेश, हेमंत कुमार, तलत महमूद अशा दिग्गजांशी टक्कर देत स्वतःचे  स्थान आणि गाण्याचा एक स्वतंत्र Genre निर्माण करायचा ही काही सोपी गोष्ट नव्हती, पण मन्ना डे यांनी अपार मेहनत आणि जिद्दीच्या बळावर ते साध्य करून दाखवले. हिंदी, मराठी, बंगाली, आसामी, गुजराथी अशा एकूण पंधरा भाषांमधून अंदाजे २०००-२५०० गाणी गायली आहेत. आज इतक्या वर्षांनंतरही त्यांची अनेक गाणी आपल्या ओठांवर आहेत ही त्यांच्या गानकौशल्याच्या यशस्वितेची पावतीच आहे.

प्रबोधचंद्र डे नावाचा एक बंगाली तरुण वयाच्या २३व्या वर्षी आपल्या सुप्रसिद्ध काका संगीताचार्य कृष्णचंद्र डे यांच्याबरोबर मुंबईत संगीत क्षेत्रात नशीब आजमावण्यासाठी येतो. पण पहिली जवळपास ८ वर्षे खूप खडतर जातात, काम मिळत नाही, सगळे studios पालथे घालून झाले तरी कोणीही काम देत नाही. शेवटी १९५० साली प्रदर्शित झालेल्या "मशाल" चित्रपटातील "उपर गगन विशाल" हे मन्ना डे यांनी गायलेले गाणे प्रचंड गाजले. या चित्रपटाला S. D. बर्मन यांनी संगीत दिले होते; याच चित्रपटात लता मंगेशकर प्रथम बर्मनदांकडे गायली.

With Raj Kapoor
राजकपूर यांच्या अनेक चित्रपटांतून महत्वाची गाणी मन्ना डे यांच्या वाट्याला आली. उ. दा. "तेरे बिना आग ये चांदनी" (आवारा - १९५१ - सहगायिका लता मंगेशकर), "ठहर जरा ओ जानेवाले" (बूटपॉलिश - १९५४ - सहगायिका - आशा भोसले), "दिल का हाल सुने दिलवाला" (श्री ४२० - १९५५), "आजा सनम मधुर चाँदनी में हम", "जहाँ मैं जाती हूँ वहीँ चले आते हो", "ये रात भीगी भीगी" (चोरी चोरी - १९५६ - सहगायिका - लता मंगेशकर), "मस्ती भरा है समा" (परवरिश - १९५८ - सहगायिका - लता मंगेशकर), "चलत मुसाफिर मोह लिया रे" (तीसरी कसम - १९६६) आणि "ए भाई जरा देखके चलो" (मेरा नाम जोकर - १९७०).

मन्ना डे यांनी त्यांच्या सांगीतिक कारकिर्दीत शास्त्रीय ढंगाची गाणी ही बहुतांश वेळा गायली. अनेक संगीतकार जेंव्हा रागदारी असलेले गाणे बांधायचे, तेंव्हा मन्ना डे यांचाच विचार गायक म्हणून करायचे. उ. दा.

१. केतकी गुलाब जूही चंपक बन फूले - बसंत बहार - शंकर जयकिशन - सहगायक भीमसेन जोशी
२. रितू आये रितू जाए सखी री - हमदर्द - अनिल विश्वास - सहगायिका लता मंगेशकर
३. फूल गेंदवा ना मारो - दूज का चाँद - रोशन
४. तुम बिन जीवन कैसा जीवन - बावर्ची - मदनमोहन
५. आयो कहाँ से घनश्याम - बुढ्ढा मिल गया - आर. डी. बर्मन
६. एक ऋतु आये एक ऋतु जाए - सौ साल बाद - लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल - सहगायिका लता मंगेशकर

From L to R:
Madan Mohan, Mohd. Rafi, Manna Dey and Mahendra Kapur
Image Courtesy : learningandcreativity.com
तसेच त्यांच्या वाट्याला कष्टकरी, दुःखी, पीडित लोकांचे दुःख मांडणारी गाणीही आली. (उ. दा. "दिल का हाल सुने दिलवाला" [श्री ४२०], "उपर गगन विशाल" [मशाल - १९५०], "पूछो न कैसे मैंने रैन बिताई" [मेरी सूरत तेरी आँखें], "धरती कहे पुकारके" [दो बिघा जमीन], "तू प्यार का सागर है" [सीमा], इ.)

मन्ना डे यांच्यात एक संगीतकारही दडलेला होता. त्यांनी एकूण १८ चित्रपटांना संगीत दिले, एकूण ११४ गाणी संगीतबद्ध केली. परंतु यातील बहुतांश चित्रपट हे पौराणिक असल्याने त्यातील गाण्यांची फारशी दखल घेतली गेली नाही. "चमकी", "तमाशा" (देव आनंद आणि मीना कुमारी) आणि "नैना" (अभि भट्टाचार्य, गीता बाली) या १९५२-५३ साली आलेल्या चित्रपटातील गाणी मात्र सांगीतिक दृष्ट्या उच्च दर्जाची होती. त्यांच्यातील संगीतकाराची एक झलक या गाण्यांमध्ये बघा - "तमाशा" (१९५२) चित्रपटातील सर्व गीते.

१९९२ नंतर मन्ना डे यांनी गाणे कमी केले. भारत सरकारने त्यांना १९७१ साली पद्मश्री किताबाने, २००५ साली पद्मभूषण किताबाने गौरवित केले. २००७ साली त्यांना प्रतिष्ठेचा दादासाहेब फाळके पुरस्कार मिळाला. २४ ऑक्टोबर २०१३ रोजी ते आपल्याला सोडून गेले, पण त्यांच्या गाण्यांनी त्यांचे नाव अजरामर केले आहे. त्यांच्या स्मृतीला वंदन.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

आजचा लेख हा बलराज साहनी आणि मन्ना डे दोघांच्याही स्मृती जागवणारा असल्याने त्या दोघांची एकत्र गाणी पाहू या (अभिनेते - बलराज साहनी आणि गायक - मन्ना डे) :

१. तू प्यार का सागर है - सीमा (१९५५) - शंकर-जयकिशन
२. फिर मिलेंगे जानेवाले यार दसविदानिया - परदेसी (१९५७) - अनिल विश्वास
३. ऐ मेरे प्यारे वतन ऐ मेरे बिछड़े चमन - काबुलीवाला (१९६१) - सलील चौधरी
४. तुझे सूरज कहूँ या चंदा - एक फूल दो माली (१९६९) - रवी
५. मन्ना डे आणि बलराज साहनी यांना रेडिओ सिलोनने वाहिलेली श्रद्धांजली - Audio only

आज मी या दोघांचे एक सदाबहार गीत तुमच्यासाठी घेऊन आलोय. हे गीत आहे १९६५ साली आलेल्या "वक्त" या चित्रपटातील. गीत लिहिलंय साहिर लुधियानवी यांनी, तर संगीतकार आहेत रवी. गीत आहे "ऐ मेरी जोहराजबीं". हे गाणे रवी यांनी पिलू रागात बांधले आहे. असं म्हणतात की या गाण्याची चाल रवी यांनी अफगाणिस्तानातील उस्ताद अब्दुल गफूर ब्रेशना यांच्या एका कव्वालीवरून घेतली आहे.

या गाण्याची काही वैशिष्ट्ये आहेत, ती अशी -
  • बलराज साहनी जे एरवी अतिशय गंभीर भूमिकेत दिसायचे ते या गाण्यात त्यांच्या स्वभावाच्या अगदी विरुद्ध अशा एकदम रंगेल अवतारात दिसतात !
  • मन्ना डे ज्यांनी एरवी गंभीर, शास्त्रीय ढंगाची गाणी गायली आहेत, त्यांनी हे गाणे अतिशय मोकळेपणाने (हिंदीत ज्याला "खुलके" असं म्हणतात) गायलंय,  या गाण्याचा Genre पण मन्ना डे यांच्या सांगीतिक प्रकृतीच्या अगदी विरुद्ध आहे !
  • ह्या गाण्यातील नायिका अचला सचदेव यांची व्यक्तिरेखा एका प्रौढ बाईची आहे. १९६५ सालाच्या काळात एखाद्या प्रौढ बाईवर अशा प्रकारचे रंगेल गाणे चित्रित करणे हे खूप धाडसाचे होते !
  • या गाण्याचे गीतकार साहिर लुधियानवी ज्यांनी एरवी अतिशय गंभीर, तत्वज्ञान सांगणारी गीते लिहिली आहेत, त्यांनी एक अनोखे असे प्रेमगीत लिहिले आहे !
  • "वक्त" हा चित्रपट त्या काळातला Multi-Starrer चित्रपट असूनही, आणि एक से एक गाणी मुख्य नायक आणि नयिंकावर असूनही, हे गाणे जे चरित्र अभिनेत्यांवर चित्रित झाले आहे, चित्रपटातील सर्वात गाजलेले गाणे आहे !
तर मग पाहा, ऐका आणि आनंद घ्या एका सदाबहार गाण्याचा. धन्यवाद.





Today on the 1st May, we salute all the working class and labourers of the world. In India, we recognize the word "Labour" to be associated with the historic Communism movement. Thus, what a coincidence it's been that on this very day, an artist who was a Communist and aethiest by heart was born in 1913; and six years later in 1919, another legend - Manna Dey - was born - who has been the musical voice of the downtrodden and laborers in the Hindi film songs!

Image Courtesy : pinterest.com

Yudhishthir aka Balraj Sahni was born in a small city viz. Rawalpindi in the undivided India - now in Pakistan. He did his graduation in Hindi and post graduation in English Literature. At the tender age of 23, in 1936, he married Damayanti Sahni. Towards end of '30s, both Balraj and Damayanti came to Shantiniketan in West Bengal and served as Teachers at the Vishwa Bharati University founded by Rabindranath Tagore.

However, after a few years, Balraj decided to try his luck in the Film industry since he desperately wanted to become an actor. In 1946, he acted in his first ever film viz. "Door Chalen" wherein his real wife Damayanti played the lead Actress role. Later he also acted in few films like "Dharti Ke Laal" (1946), "Gudiya" (1947), "Hum Log" and "Hulchal" (1951). However, his big break came in 1952 when the great director Bimal Roy offered him the lead role of a farmer - Shambhu Mahato - in his epic film "Do Bigha Zameen". Balraj put in everything he had in this role. The film was hailed by critics and won the international award at the Cannes International Film Festival. Thereafter, people recognized the real talent of Balraj Sahni.

Making of "Kabuliwala" - with Bimal Roy
Image Courtesy: @FilmHistoryPic on Twitter
He never looked back since "Do Biha Zameen" and gave wonderful movies one after the other. E.g. "Seema", "Garam Coat" (1955), a super hit "Lajwanti" with Nargis in 1958, "Satta Bazar" and "Chhoti Bahan" in 1959, "Dil Bhi Tera Hum Bhi Tere" and "Anuradha" in 1960, "Kabuliwala" and "Bhabhi Ki Chudiyaan" in 1961 (remembered equally for great music by Sudhir Phadke - song Jyoti Kalash Chhalake), "Anpadh" 1962, "Haqiqat" 1964, "Waqt" 1965, "Humraj" 1967 and "Ek Phool Do Maali" in 1969 were some of Balraj Sahni's super hit movies. "Garm Hawa" released in 1973 turned out to be his last movie. 

In a career spanning 27  years from 1946 to 1973, Balraj Sahni acted in around 85 films and played varied roles; however most of the roles offered to him were either serious or extermely ethical by nature. 

He was one of the most natural actors in the Hindi film industry apart from greats like Motilal, Sanjeev Kumar and Johny Walker. He would actually live the character that he would be playing in the movie. 

Balraj Sahni's son - Parikshit - had narrated the following story in one of the interviews:

Balraj Sahni was extremely fond of his daughter - Shabnam. After her sudden death, he was completely shattered. To come out of that state, he started signing many films and that created lot of stress on him. In that phase, he used to recite Guru Granth Sahib, which was a big surprise, knowing that he was a thorough aetheist and used to read only Das Kapital (a book by Karl Marx which is as holy to the Communists as Bhagwad Geeta to Hindus). 


Image Courtesy:@GarmHava on Twitter
Later he signed a film by M. S. Sathyu viz. "Garm Hava" in which he had to play a role of Salim Mirza who heads a North Indian family in the aftermath of Mahatma Gandhi's assassination. Later in the film, when Salim Mirza's daughter commits suicide, he is destroyed. To enact this scene, Balraj Sahni had to re-live the sad demise of his own daughter. He did it brilliantly as ever. However this caused him great pains and according to Parikshit Sahni became one of the reasons for his death within couple of months of shooting this scene. Later, the Director of the film M. S. Sathyu also apologized for insisting Balraj Sahni to do that scene. Such was the dedication and commitment of Balraj Sahni towards his work.

"Garm Hava" won the Golden Palm award at the Cannes International Film Festival in 1974; however Balraj Sahni had left this material world before he could see the award!

Thus, Balraj Sahni remains one of the few actors whose films won International award both at the start and end of his career.

Salute to him and the great legacy he has left behind.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prabodhchandra aka Manna Dey - one of the renowned names in the Hindi Film music industry. From 1942 to 2006, for almost 64 years, not only he stood firm in the tough competition of greats like Mohammad Rafi, Mukesh, Kishore Kumar, Talat Mehmood and Hemant Kumar, but also created space and Genre of his own. This was remarkable achievement! He has sung around 2500 songs in 15 different languages including Hindi, Bengali, Marathi, Gujarati, Kannada, Aassamese, etc. The fact that we remember his songs even after so many years is a testimony of the quality and genius Manna Dey possessed.

A young 23-year old Prabodhchandra Dey - aspiring to do a career in Hindi Film music - comes to Bombay (now Mumbai) accompanied by his Uncle - a stalwart in music Sangeetacharya Krishna Chandra Dey (K. C. Dey as he was famously known). As per Manna Dey's own narration in one of the interviews, during these initial days, he went from Studio to Studio begging for work, but no one entertained him. He gets frustrated and decides to go back to Kolkata; however upon his Uncle's request, stays back and within months gets his first big break for the film "Mashal" released in 1950. The music was composed by S. D. Burman. This was Lata Mangeshkar's first film with S. D. The song "Upar Gagan Vishaal" sung by Manna Dey became a hit. His career slowly picked up after that.

Presenting Shankar-Jaikishan's song
Image Courtesy : Songsofyore.com
Raj Kapoor used Manna Dey's voice in many of his movies and Manna Dey did not disappoint, all his songs were received with great feedback. E.g. "Tere Bina Aag Yeh Chandani" (Awara - 1951, with Lata Mangeshkar), "Thahar Jara O Jaanewale" (Boot Polish - 1954 - co-singer Asha Bhosale), "Dil Ka Haal Sune Dilwala" (Shri 420 - 1955), "Aaja Sanam Madhur Chandani Mein Hum", "Jahan Main Jaati Hoon" and "Yeh Raat Bheegi Bheegi" (Chori Chori - 1956 - with Lata Mangeshkar), "Masti Bhara Hai Samaa" (Parvarish - 1958 - with Lata Mangeshkar), "Chalat Musafir Moh Liya Re" (Teesri Kasam - 1966) and "Ae Bhai Jara Dekh ke Chalo" (Mera Naam Joker - 1970)

Majority of Manna Dey's songs were based on Hindustani Classical music. Many Music Composers, while composing Raag based songs, considered Manna Dey as the best choice to sing it. If you look at the list below, you will realize this:

  1. Ketaki Gulab Juhi Champak Ban Fule - Basant Bahar - Shankar Jaikishen co-Singer Bhimsen Joshi
  2. Ritu Aaye Ritu Jaaye Sakhi Ri - Hamdard - Anil Biswas - co-singer Lata Mangeshkar
  3. Ful Gendwa Naa Maaro - Dooj Ka Channd - Roshan
  4. Tum Bin Jeevan Kaisa Jeevan - Bawarchi - Madan Mohan
  5. Aayo Kahan Se Ghanshyam - Buddha Mil Gaya - R. D. Burman
  6. Ek Ritu Aaye Ek Ritu Jaaye - Sau Saal Baad - Laxmikant Pyarelal - co-singer Lata Mangeshkar
At the same time, Manna Dey became the voice of poor and oppressed and sang the songs portraying the pains of this class of people. E.g. "Dil Ka Haal Sune Dilwala" (Shree 420), "Upar Gagan Vishaal" (Mashal), "Puchho Naa Kaise Maine Rain Beetayin" (Meri Surat Teri Ankhen), "Dharati Kahe Pukarke" (Do Bigha Zameen), "Tu Pyaar Ka Saagar Hai" (Seema), etc.

Manna Dey was also a great composer. He composed more than 100 songs from 18 films. Since many of the films that he composed music for were Mythological, no one noticed it. However 3 of his films from 1952-53 viz. "Chamki", "Tamasha" (starring Dev Anand and Meena Kumari) and "Naina" (starring Abhi Bhattacharya and Geeta Bali) were of great quality music. I would highly recommend readers to listen/watch songs from "Tamasha". 

Manna Dey was active till 1992, post which he only sang in select languages and select Genres like Bhajan, Ghazal, etc. His last song for the Hindi film was in 2006. He did his last live programme in 2012 in Mumbai at the tender age of 93!

Government of India recoginzed Manna Dey's contribution to Film Music in general and awarded him Padmashri in 1971 and Padmabhushan in 2005. He also won the prestigious Dadasaheb Phalke award in 2007. Manna Dey left for the heavenly abode on 24th Oct 2013. 

I salute to the genius of Manna Dey and remember the wonderful treasure that he has left behind.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Both Balraj Sahni and Manna Dey had worked together in many films where latter has sung some great songs for the former.  Here are some of these gems:

  1. Tu Pyaar Ka Sagar Hai - Seema (1955) - Shankar-Jaikishan
  2. Phir Milenge Jaanewale Yaar Daswidaniyaan - Pardesi (1957) - Anil Biswas
  3. Ae Mere Pyaare Watan - Kabuliwala (1961) - Salil Chaudhari
  4. Tuze Suraj Kahoon Ya Chanda - Ek Phool Do Mali (1969) - Ravi
  5. Radio Ceylon pays tribute to Manna Dey and Balraj Sahni - Audio only

However, the song that I am presenting today is undoubtedly the most Evergreen song of Hindi Films. It's "Ae Meri Zohara Zabeen" from the film "Waqt" (1965), lyrics by Sahir Ludhiyanvi and composed by Ravi in Raag Pilu. It is believed that Ravi picked up this tune from one of the Qawalis by an Afgan singer Ustad Abdul Gafoor Breshna.

The reasons for selecting this song are its USP as follows:

  • You will see Balraj Sahni playing totally opposite to his real character which was serious!
  • You will find Manna Dey singing this light hearted romantic song which was far from his normal serious, devotional Genre!
  • This song is picturized on Achala Sachdev who was clearly aged at the time of shooting this song. In the Indian society of 1965, just imagine how difficult it would have been for the director to plan a song picturised on an aged lady and still hope for the film to do well!
  • The lyricist of this song - Sahir Ludhianvi - had been known for his serious, philosophy based songs, but he again came up with something totally different to his normal self!
  • "Waqt" was a multi-starrer movie, the film contained other songs filmed on the main stars of the movie, these songs were equally good or even better; in spite of this, "Ae Meri Zohra Zabeen" picturised on an aged couple was a super hit and till date remains as the most popular song of the film! 

Hats off to the entire team of "Waqt". Please watch the song video given above and enjoy your day. Thank you.